Dünya genelinde insanların yaşam süreleri uzuyor. Günümüzde çoğu birey 60 yaşın üzerinde, hatta daha da ileri yaşlarda yaşayabiliyor. Dünya genelindeki her ülkede yaşlı nüfusun büyüklüğü ve oranı artıyor.
2030 yılına gelindiğinde, dünyadaki her altı kişiden biri 60 yaş ve üzeri olacak. Bu tarihte, 60 yaş ve üzeri nüfusun oranı 2020'deki bir milyardan 1,4 milyara yükselecek. 2050 yılına gelindiğinde ise 60 yaş ve üzeri nüfusun sayısı iki katına çıkarak 2,1 milyara ulaşacak. 80 yaş ve üzeri nüfusun ise 2020 ile 2050 yılları arasında iki katına çıkarak 426 milyona ulaşması bekleniyor.
Nüfus yaşlanması, yani demografik yaşlanma, yüksek gelirli ülkelerde (örneğin nüfusun %30'unun halihazırda 60 yaşın üzerinde olduğu Japonya gibi) başlamış olsa da, şu anda en büyük değişimleri düşük ve orta gelirli ülkeler yaşıyor. 2050 yılına gelindiğinde, dünya nüfusunun 60 yaş ve üzeri üçte ikisi düşük ve orta gelirli ülkelerde yaşıyor olacak.
Yaşlanmanın açıklaması
Biyolojik düzeyde yaşlanma, çeşitli moleküler ve hücresel hasarların zaman içinde birikmesinin bir sonucudur. Bu durum, fiziksel ve zihinsel yeteneklerde kademeli bir düşüşe, hastalık riskinde artışa ve nihayetinde ölüme yol açar. Bu değişiklikler ne doğrusal ne de tutarlıdır ve kişinin yaşıyla yalnızca gevşek bir şekilde ilişkilidir. Yaşlı insanlarda gözlemlenen çeşitlilik rastgele değildir. Fizyolojik değişikliklere ek olarak, yaşlanma genellikle emeklilik, daha uygun bir eve taşınma ve arkadaşların ve eşlerin ölümü gibi diğer yaşam geçişleriyle de ilişkilendirilir.
Yaşlanmayla ilişkili yaygın sağlık sorunları
Yaşlılarda yaygın görülen sağlık sorunları arasında işitme kaybı, katarakt ve refraktif kusurlar, sırt ve boyun ağrısı, osteoartrit, kronik obstrüktif akciğer hastalığı, diyabet, depresyon ve bunama yer alır. İnsanlar yaşlandıkça, aynı anda birden fazla rahatsızlığı yaşama olasılıkları artar.
Yaşlılığın bir diğer özelliği de, genellikle geriatrik sendromlar olarak adlandırılan çeşitli karmaşık sağlık sorunlarının ortaya çıkmasıdır. Bunlar genellikle güçsüzlük, idrar tutamama, düşme, deliryum ve bası yaraları gibi birden fazla altta yatan faktörün sonucudur.
Sağlıklı yaşlanmayı etkileyen faktörler
Daha uzun yaşam süreleri yalnızca yaşlılar ve aileleri için değil, aynı zamanda tüm toplum için fırsatlar sunar. Ek yıllar, sürekli eğitim, yeni kariyerler veya uzun süredir ihmal edilen tutkular gibi yeni aktivitelere yönelme fırsatları sunar. Yaşlılar ayrıca ailelere ve toplumlara birçok yönden katkıda bulunurlar. Ancak, bu fırsatların ve katkıların ne ölçüde hayata geçirileceği büyük ölçüde tek bir faktöre bağlıdır: sağlık.
Kanıtlar, fiziksel olarak sağlıklı bireylerin oranının kabaca sabit kaldığını, yani sağlıksız geçen yılların sayısının arttığını gösteriyor. İnsanlar bu ekstra yılları sağlıklı bir şekilde ve destekleyici bir ortamda geçirebilselerdi, değer verdikleri şeyleri yapma becerileri gençlerinkine benzer olurdu. Eğer bu ekstra yıllar esas olarak fiziksel ve zihinsel yeteneklerde azalmayla karakterize ediliyorsa, yaşlılar ve toplum üzerindeki etkisi daha olumsuz olacaktır.
Yaşlılıkta meydana gelen sağlık değişikliklerinin bir kısmı genetik olsa da çoğu, bireylerin fiziksel ve sosyal çevrelerinden (aileleri, mahalleleri, toplulukları) ve kişisel özelliklerinden kaynaklanır.
Yaşlıların sağlıklarındaki bazı değişiklikler genetik olsa da, çoğu aile, mahalle, toplum ve cinsiyet, ırk veya sosyoekonomik durum gibi kişisel özellikler de dahil olmak üzere fiziksel ve sosyal ortamlardan kaynaklanır. İnsanların, hatta fetal dönemde bile büyüdükleri çevre, kişisel özellikleriyle bir araya geldiğinde, yaşlanmaları üzerinde uzun vadeli bir etkiye sahiptir.
Fiziksel ve sosyal ortamlar, fırsatlara, kararlara ve sağlıklı davranışlara yönelik engelleri veya teşvikleri etkileyerek sağlığı doğrudan veya dolaylı olarak etkileyebilir. Yaşam boyu sağlıklı davranışları sürdürmek, özellikle dengeli beslenme, düzenli egzersiz ve sigarayı bırakmak, bulaşıcı olmayan hastalık riskini azaltmaya, fiziksel ve zihinsel yetenekleri geliştirmeye ve bakıma bağımlılığı geciktirmeye katkıda bulunur.
Destekleyici fiziksel ve sosyal ortamlar, insanların azalan yetenekleri nedeniyle zorlanabilecekleri önemli şeyleri yapmalarına da olanak tanır. Destekleyici ortamlara örnek olarak güvenli ve erişilebilir kamu binaları ve ulaşım olanaklarının yanı sıra yürüyüşe uygun alanlar verilebilir. Yaşlanmaya yönelik halk sağlığı stratejileri geliştirirken, yalnızca yaşlanmayla ilişkili kayıpları azaltan bireysel ve çevresel yaklaşımları değil, aynı zamanda iyileşmeyi, uyumu ve sosyal-psikolojik gelişimi artırabilecek yaklaşımları da göz önünde bulundurmak önemlidir.
Yaşlanan Nüfuslara Yönelik Zorluklar
Tipik bir yaşlı insan yoktur. Bazı 80 yaşındakiler, 30 yaşındaki birçok kişiye benzer fiziksel ve zihinsel yeteneklere sahipken, bazıları daha genç yaşlarda önemli bir gerileme yaşar. Kapsamlı halk sağlığı müdahaleleri, yaşlıların geniş yelpazedeki deneyim ve ihtiyaçlarını ele almalıdır.
Yaşlanan nüfusun getirdiği zorluklarla başa çıkmak için, halk sağlığı profesyonelleri ve toplumun yaşlılara yönelik ayrımcı tutumları kabul etmesi ve bunlara karşı çıkması, mevcut ve öngörülen eğilimleri ele alan politikalar geliştirmesi ve yaşlı insanların azalan yetenekleri nedeniyle zorlayıcı olabilecek önemli şeyleri yapmalarına olanak tanıyan destekleyici fiziksel ve sosyal ortamlar yaratması gerekmektedir.
Bunun bir örneğidestekleyici fiziksel ekipman tuvalet asansörüdürYaşlıların veya hareket kabiliyeti kısıtlı kişilerin tuvalete giderken karşılaştıkları utanç verici sorunlarla başa çıkmalarına yardımcı olabilir. Yaşlanmaya yönelik halk sağlığı stratejileri geliştirirken, yalnızca yaşlanmayla ilişkili kayıpları azaltan bireysel ve çevresel yaklaşımları değil, aynı zamanda iyileşmeyi, uyumu ve sosyal-psikolojik gelişimi artırabilecek yaklaşımları da göz önünde bulundurmak önemlidir.
DSÖ'nün Yanıtı
Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, 2021-2030 yıllarını BM Sağlıklı Yaşlanma On Yılı olarak ilan etmiş ve Dünya Sağlık Örgütü'nü bu on yılın uygulanmasına öncülük etmeye çağırmıştır. BM Sağlıklı Yaşlanma On Yılı, hükümetleri, sivil toplumu, uluslararası kuruluşları, profesyonelleri, akademiyi, medyayı ve özel sektörleri bir araya getirerek daha uzun ve sağlıklı yaşamları teşvik etmek için 10 yıllık koordineli, hızlandırıcı ve iş birlikçi bir eylem planı yürüten küresel bir iş birliğidir.
On yıl, Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma 2030 Gündemi ve Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri'nin gerçekleştirilmesini destekleyen DSÖ Yaşlanma ve Sağlık Küresel Stratejisi ve Eylem Planı ile Birleşmiş Milletler Madrid Uluslararası Yaşlanma Eylem Planı'na dayanmaktadır.
BM Sağlıklı Yaşlanma On Yılı (2021-2030) dört hedefe ulaşmayı amaçlıyor:
Yaşlanmayla ilgili anlatıyı ve klişeleri değiştirmek;
Yaşlanma için destekleyici ortamlar yaratmak;
Yaşlılara yönelik bütünleşik bakım ve birincil sağlık hizmetleri sunmak;
Sağlıklı yaşlanma konusunda ölçüm, izleme ve araştırmayı geliştirmek.
Gönderi zamanı: 13 Mart 2023
